สารานุกรมคำญี่ปุ่น “ฮาโอริ・ฮากามะ (ชุดคลุมกิโมโน・กางเกงพิธีการ)”

“ฮาโอริ” คืออะไร?

ผู้ชายในเสื้อคลุมฮาโอริสีดำ (ซ้าย)

“ฮาโอริ” คือ เสื้อคลุมชุดกิโมโนซึ่งคนญี่ปุ่นใช้สวมทับอีกชั้นหนึ่งหลังใส่ชุดกิโมโน ถึงแม้ว่าโดยทั่วไปแล้วนิยมใส่แบบสั้นประมาณสะโพกก็จริง แต่ฮาโอริแบบยาวก็มีเหมือนกัน ส่วนจุดประสงค์การใช้งานมีหลากหลายแบบขึ้นอยู่กับช่วงอายุและเพศ

ใครใส่ฮาโอริ?

ในสมัยก่อน ผู้ชายญี่ปุ่นเคยใส่เป็นเสื้อกันหนาวในช่วงสงคราม แต่ในปัจจุบัน ผู้หญิงก็นิยมใส่เป็นเสื้อกันหนาวเช่นเดียวกัน

ในปัจจุบัน ผู้สวมใส่ฮาโอริในชีวิตประจำวันนอกจากฤดูหนาวเริ่มน้อยลงไปทุกที แต่บรรดาผู้คนที่ทำอาชีพเกี่ยวกับศิลปะการแสดงดั้งเดิมของญี่ปุ่นก็ยังคงสวมฮาโอริทับชุดกิโมโนทำงานอยู่เหมือนเดิม

หรือแม้กระทั่งนอกวงการศิลปะการแสดงดั้งเดิมก็มีเกมที่เรียกว่า นินิน บาโอริ โดยเป็นเกมที่ให้คน 2 คนมายืนต่อกันเป็นลำดับหน้า-หลัง คนหลังสวมฮาโอริให้คนหน้าและสอดมือของตัวเองผ่านแขนเสื้อทั้งสองข้าง หลังจากนั้นก็ใช้มือของตัวเองป้อนอาหารให้คนหน้า

ตามห้องพักของโรงแรมหรือเรียวกังภายในหมู่บ้านออนเซ็นมักจะมีการจัดเตรียมชุดดยูกาตะและเสื้อคลุมฮาโอริเอาไว้เพื่อให้ลูกค้าใส่เป็นชุดนอน “ฮาโอริ” จึงนับเป็นชุดญี่ปุ่นดั้งเดิมที่นักท่องเที่ยวมีโอกาสได้ใส่มากเป็นอันดับ 1 เลยก็ว่าได้

“ฮากามะ” คืออะไร?

ฮากามะ คือ ชุดที่ดูเหมือนกางเกงสำหรับใส่ครึ่งล่าง โดยคนญี่ปุ่นใช้สวมทับชุดกิโมโนอีกทีหนึ่ง ตรงเอวมีเชือกสำหรับผูกให้พอดีกับลำตัว

โดยปกติแล้วฮากามะใช้ใส่คู่กับไอเทมที่เรียกว่า “ทาบิ (ถุงเท้าแยกนิ้วโป้งของญี่ปุ่น)” และ “โซริ (รองเท้าแตะญี่ปุ่น)” ในกรณีที่ใส่ชุดกิโมโนแบบเต็มยศจะต้องทำให้ผ้าด้านหน้าซ้อนกันดีตั้งแต่ช่วงบนจนถึงช่วงล่างเหมือนกับชุดวันพีซ จึงเป็นเรื่องยากในการเดินก้าวยาวๆโดยไม่ให้ชุดแหวกออกจากกัน แต่ถ้าเกิดสวมชุดฮากามะทับก็จะช่วยให้ผู้สวมใส่สามารถเดินก้าวยาวๆได้อย่างอิสระ

เนื่องจากผู้สวมใส่ฮากามะสามารถขี่ม้าหรือทำกิจกรรมต่างๆได้อย่างสะดวกสบาย ดังนั้นปกติผู้ชายญี่ปุ่นเป็นคนใส่ฮากามะ แต่ก็ไม่ได้หมายความว่าผู้ชายจะต้องใส่กันทุกคน แต่ก่อนฮากามะเป็นชุดใส่ทำงานของพวกนักรบและผู้ประกอบพิธีกรรมของชินโต ชาวบ้านและพ่อค้าจึงไม่ได้ใส่กันในชีวิตประจำวัน

คนญี่ปุ่นใส่กันเมื่อไหร่?

ในปัจจุบัน ผู้หญิงก็เริ่มมีโอกาสได้ใส่ฮากามะเพิ่มมากขึ้นเรื่อยๆเช่นเดียวกัน เช่น พิธีสำเร็จการศึกษาจากมหาวิทยาลัย นักศึกษาผู้หญิงส่วนใหญ่ก็ใส่ฮากามะกันนี่แหละ บรรยากาศสาวๆในชุดฮากามะที่ดูทั้งสมกับเป็นผู้หญิงและองอาจผึ่งผายนับเป็นสัญลักษณ์แห่งฤดูกาลสำเร็จการศึกษาในเดือนมีนาคมเลยก็ว่าได้

ส่วนบรรดาผู้คนที่ทำงานตามศาลเจ้าใส่ฮากามะกันทั้งผู้ชายและผู้หญิง “มิโกะ” หรือหญิงสาวที่ทำงานรับใช้ศาลเจ้าก็ใส่ชุดกิโมโนสีขาวและกางเกงฮากามะสีแดง นอกจากนี้ก็ยังสามารถพบเห็นได้จากเหล่านักกีฬาแข่งขันเคนโด้, ยิงธนู, ไอคิโด รวมถึงเกมเฮียคุนินอิทฉุ (※1) และการเขียนพู่กันญี่ปุ่นด้วย

สถานที่ที่เปิดให้นักท่องเที่ยวสัมผัสประสบการณ์การใส่ฮากามะนั้นไม่ค่อยมีมากเหมือนกับฮาโอริ แต่เนื่องจากมีตัวละครตามเกมและการ์ตูนมังงะใส่ชุดฮากามะให้เห็นกันอยู่บ่อยๆ เราจึงสามารถซื้อเอาไว้ใช้คอสเพลย์ได้เหมือนกัน

※1：เฮียคุนินอิทฉุ……การ์ดเกมดั้งเดิมของญี่ปุ่นซึ่งประกอบด้วยการ์ดเขียนคำกลอนญี่ปุ่นโบราณและการ์ดรูปภาพคู่กัน โดยผู้แข่งขันจะต้องหาการ์ดรูปภาพซึ่งเข้าคู่กับการ์ดคำกลอนญี่ปุ่นที่ถูกอ่านให้เร็วที่สุด

ฮาโอริฮากามะ : ชุดทางการของญี่ปุ่น

ทั้งฮาโอริและฮากามะจะใส่คู่กันอย่างเต็มยศในกรณีที่เข้าร่วมงานพิธีการ โดยปกติแล้วจะเป็นชุดทางการของผู้ชาย ชุดฮาโอริและฮากามะที่มีตราประจำตระกูลอยู่ตรงอกซ้าย-ขวาของฮาโอริเป็นชุดทางการที่สุดของญี่ปุ่นซึ่งเปรียบได้กับชุดทักซิโด้หรือเสื้อหางยาวเลยก็ว่าได้ คนญี่ปุ่นใช้ใส่กันตามงานทางการต่างๆ เช่น เจ้าบ่าวในพิธีแต่งงาน, พิธีฉลองการบรรลุนิติภาวะ และพิธีสำเร็จการศึกษา เป็นต้น ส่วนชุดที่ไม่มีตราประจำตระกูลจะใช้ในงานปาร์ตี้หรืองานแต่งงานของเพื่อน