「เครื่องปั้นดินเผาอนตายากิ」อันงดงามประจำจ.โออิตะ

ถิ่นกำเนิดเครื่องปั้นดินเผาที่เสียงครกก้องกังวานท่ามกลางหุบเขา

เมืองฮิตะ จ.โออิตะ เป็นแหล่งต้นกำเนิดวัฒนธรรมพื้นบ้านมากมายตั้งแต่ สมัยเอโดะ

ทางตอนเหนือมีภูเขาซึ่งเป็นเส้นแบ่งเขตระหว่างจ.ฟุกุโอกะและจ.โออิตะตั้งตระหง่านอยู่มากมายหลายลูก และระหว่างภูเขาเหล่านั้นก็มีหมู่บ้านที่สืบทอดวัฒนธรรมการผลิตเครื่องปั้นดินเผาดั้งเดิมมามากกว่า 300 ปีแล้ว โดยเรียกกันว่า อนตายากิโนะซาโตะ

Ontayaki-no-sato or the 'Village of Onta ware'.

Photo by Pixta

ผู้คนได้ร่วมมือกันสร้างโรงงานขึ้นมาระหว่างพื้นที่เพียงน้อยนิดท่ามกลางภูเขา โดยมีโรงงานทำเครื่องปั้นดินเผาในเขตอนตะ10 แห่ง ชาวบ้านไม่สามารถเพิ่มจำนวนขึ้นมากกว่านี้อีกแล้วเพื่อเป็นการรักษาวิธีการผลิตดั้งเดิมเอาไว้ ที่นี่มีการสืบทอดเทคนิคการผลิตเครื่องปั้นดินเผาจากพ่อ-แม่สู่ลูกแบบรุ่นต่อรุ่น

เมื่อได้ลองไปเยือนที่หมู่บ้าน อย่างแรกที่สังเกตเลยก็คือเสียงและกลิ่นนั่นเอง ทั้งเสียงที่เหมือนกับกำลังตอกอะไรสักอย่างอยู่ในจังหวะเดิมๆและกลิ่นไหม้……

และต้นตอของเสียงที่ว่าก็คือเครื่องมือที่เรียกว่า “คาราอุสุ” นั่นเอง ชาวบ้านจะใช้กระแสน้ำกัดเซาะดินให้แตกและนำมาทำดินเหนียวซึ่งเป็นวัตถุดิบหลักของเครื่องปั้นดินเผาอนตายากิ

ส่วนต้นตอของกลิ่นก็คือควันสีขาวที่ลอยขึ้นมาจากปล่องไฟนั่นเอง โดยเป็นกลิ่นของควันที่ลอยขึ้นมาตอนเผาอนตายากิ

ภาชนะแสนเรียบง่ายที่ทำให้รู้สึกถึงความอบอุ่นจากดิน

เครื่องปั้นดินเผาอนตายากิเป็นที่รู้จักกันว่ารักษาวิธีการผลิตดั้งเดิมไว้เป็นอย่างดี โดยมีเอกลักษณ์อยู่ที่มีรูปร่างเป็นภาชนะแสนเรียบง่ายที่ทำให้รู้สึกถึงความอบอุ่นจากดินและลวดลายเรขาคณิตที่ทำโดยใช้ไม้พายโลหะ

แต่เดิมแล้วมีการสร้างเครื่องปั้นดินเผาขึ้นอย่างเงียบๆภายในหมู่บ้าน แต่ “ยานางิ มุเนโยชิ” ผู้นำขับเคลื่อนศิลปวัฒนธรรมพื้นบ้าน (มิงเกอุนโด) ของญี่ปุ่นใน สมัยเมจิ ได้เล็งเห็นความงดงามและคุณค่าทางศิลปะของมัน อีกทั้ง “เบอร์นาร์ด ลีช” ช่างปั้นชาวอังกฤษก็ได้เดินทางมาศึกษาวิธีการผลิตเครื่องปั้นดินเผาในพื้นที่ด้วย ทำให้เครื่องปั้นดินเผาอนตายากิกลายเป็นที่รู้จักในระดับโลก

อนตายากิไม่ได้มีความสดใสและโดดเด่นเหมือนกับ เครื่องปั้นดินเผาอาริตายากิ ก็จริง แต่ด้วยความเรียบง่ายไม่ต้องประดับตกแต่งอะไรให้มากมายนี่แหละ ทำให้มันซึมซับเข้าไปในวิถีชีวิตประจำวันและวัฒนธรรมบนโต๊ะอาหารของชาวบ้านไปแล้ว

วิธีการผลิตเครื่องปั้นดินเผาอนตายากิ

ในญี่ปุ่นมีเครื่องปั้นดินเผาขึ้นชื่ออยู่ทั่วประเทศ แต่ที่สามารถรักษาวิธีการผลิตดั้งเดิมเอาไว้ได้ทั้งหมด นอกจากเครื่องปั้นดินเผาอนตายากิแล้วก็มีเพียงน้อยนิดเท่านัน

ในปัจจุบัน บรรดาช่างผู้ผลิตเครื่องปั้นดินเผาอนตายากิก็ยังคงผลิตเครื่องปั้นดินเผาด้วยแรงกายของตัวเองและพลังของธรรมชาติโดยไม่ใช้เครื่องจักรใดๆเหมือนกับในอดีต

อนตายากิเป็นเครื่องปั้นดินเผาที่ได้รับการสืบทอด ความงดงามไม่เคยเปลี่ยนแปลง มาจนถึงปัจจุบัน เดี๋ยวเรามาแนะนำวิธีการผลิตอนตายากิแบบง่ายๆกันดีกว่า

ก่อนอื่นต้องผลิตดินที่เหมาะสำหรับการนำไปทำเครื่องปั้นดินเผา

และนี่ก็คือดินที่ขุดมาจากภูเขา โรงงานผลิตเครื่องปั้นดินเผาในหมู่บ้านอนตายากิโนะซาโตะได้ซื้อภูเขาเอาไว้ใช้ร่วมกันเพื่อหาดินที่เหมาะสำหรับการนำไปทำอนตายากิ

ต่อมาก็ใช้ครกขนาดใหญ่ทุบดินให้แตกละเอียด

ในครั้งนี้ช่างจะกรองดินที่ผ่านการทุบจนแตกและรวบรวมเฉพาะเม็ดดินละเอียดที่ลอยน้ำ

เพียงเท่านี้ก็จะได้ดินลื่นๆมาแล้วล่ะค่ะ ต่อไปก็นำไปตากแห้งเพื่อให้ดินมีสภาพพร้อมนำไปปั้นเป็นรูปร่าง

เทคนิคดั้งเดิมที่สืบทอดต่อกันมารุ่นต่อรุ่น

เอาล่ะ เรามาชมบรรยากาศการผลิตเครื่องปั้นดินเผาที่โรงงานกันดีกว่า ในวันนี้เราได้มาเยือนกันตั้งแต่เช้าเลย อากาศเย็นสบายเชียวล่ะค่ะ

ภายในโรงงานมีเพียงชายหนุ่มกำลังใช้ขาหมุนแท่นหมุนที่ใช้วางดินปั้นอยู่คนเดียว ชายหนุ่มคนนี้มีชื่อว่า “คุณซากาโมโตะ ทาคุมะ” เป็นช่างปั้นอายุน้อยเพียง 21 ปีเท่านั้น เขาเริ่มศึกษาการเป็นช่างปั้นตั้งแต่อายุ 18 ปีและผลิตผลงานออกมามากมาย

“คุณซากาโมโตะ ทาคุมิ” ประธานกรรมการบริการสหกรณ์อนตายากิกล่าวว่าเขาเป็นคนมีพรสวรรค์ถึงขนาดเรียกได้ว่า「อัจฉริยะ 1 คนในรอบ 100 ปี」เลยทีเดียว และเมื่อปี 2015 ที่ผ่านมาก็ได้รับรางวัลสมาคมจากงานจัดแสดงของพิพิธภัณฑ์ศิลปหัตถกรรมพื้นบ้านญี่ปุ่นอีกด้วย

ปกติแล้วผู้ที่ได้รับรางวัลนี้จะเป็นช่างปั้นมืออาชีพที่อายุ 60 ปีขึ้นไป

เผลอแป๊ปเดียวภาชนะเครื่องปั้นชิ้นใหญ่ก็เป็นรูปเป็นร่างขึ้นมาแล้วล่ะค่ะ ต่อจากนี้ไปก็จะเป็นขั้นตอนการปั้นให้เป็นรูปร่างสวยงาม ทำให้แห้ง ลงน้ำยาเคลือบเงา และนำไปเผาในเตาเผาของโรงงานแต่ละแห่งหรือเตาเผาร่วมของหมู่บ้านเป็นเวลา 2 วันก็เป็นอันเสร็จ

คุณทาคุมะ：「สมัยเด็กผมชอบนั่งเล่นดินอยู่ข้างๆคุณพ่อที่กำลังทำงานอยู่ที่นี่ ช่างปั้นทุกคนเป็นทั้งเพื่อนและครอบครัวที่สร้างอนตายากิขึ้นมาด้วยกัน เราใช้ครกขนาดใหญ่และเตาเผาร่วมกัน และในตอนนี้ช่างปั้นในโรงงานทุกคนก็สนิทสนมกันมาก พวกเราทั้งหมู่บ้านทำเพื่อรักษาเครื่องปั้นดินเผาอนตายากิเอาไว้ให้ได้ครับ」

แล้วเราก็ได้พูดคุยกับคุณซากาโมโตะ ทาคุมิ ประธานกรรมการบริหารกันมาด้วย

คุณทาคุมิ：「ที่นี่อนตะแห่งนี้พยายามรักษาวิธีการผลิตดั้งเดิมเอาไว้ เพราะว่าเครื่องปั้นดินเผาอนตายากิผลิตโดยใช้เพียงวัสดุทางธรรมชาติเท่านั้น เราจึงไม่สามารถผลิตออกมาได้เยอะๆเหมือนกับที่อื่น และเราไม่ใช่แหล่งท่องเที่ยวที่สามารถรองรับนักท่องเที่ยวมากมายมหาศาลได้ แต่เพราะแบบนี้นี่แหละ ทุกคนถึงสามารถสัมผัสได้ถึงความงดงามไม่เคยเปลี่ยนแปลงของมัน เราใช้ภาชนะที่ผลิตขึ้นจากพลังแห่งธรรมชาติในการใส่อาหารและผลผลิตที่ผลิตขึ้นจากพลังแห่งธรรมชาติเช่นกัน ผมคิดว่ามันเป็นเรื่องที่ดีต่อทั้งสุขภาพและจิตใจจริงๆครับ」

หมู่บ้านอนตายากิโนะซาโตะตั้งอยู่ในหุบเขาที่เดินทางเข้าถึงลำบากถ้าไม่มีรถยนต์ แต่เพราะเหตุนี้แหละทำให้ที่นี่สามารถรักษาบรรยากาศสไตล์หมู่บ้านในหุบเขาของญี่ปุ่นและความเงียบสงบไม่เหมือนแหล่งท่องเที่ยวอื่นๆเอาไว้ได้

เพื่อนๆลองมาสัมผัสกับศิลปหัตถกรรมดั้งเดิมของญี่ปุ่นที่ไม่เคยเปลี่ยนแปลงและบรรยากาศเงียบสงบของหมู่บ้านในหุบเขาที่อนตายากิโนะซาโตะแห่งนี้กันดูมั้ยคะ? ^^